Muhabir Kuruluşlar ve Muhabirlik Hizmeti
Muhabir Kuruluş, Bir finansal kuruluşun, yurt dışında şube açmadan ödeme ve transfer hizmeti sunulmasına yardımcı olan Banka veya Finansal Kuruluşu ifade eder.
Biri yurt içinde diğeri yurtdışında yerleşik hizmet veren iki finansal kuruluş Müşterilerine kolay ve hızlı fon transferi sağlamak için bir “Muhabirlik” ilişkisi kurarlar. Yurtdışında mukim kuruluş “Muhabir” (“Correspondent”), Yurtiçinde yerleşik taraf ise “Muhatap” (“Respondent”) olarak adlandırılır.
Muhatap Taraf, Muhabir Kuruluşun doğrudan Müşterisi olur.
Muhatap taraf Müşterileri, Muhabir tarafın Müşterisi olmasına gerek kalmadan yurtdışında yerleşik bir Banka veya Finansal kuruluş adına fon transferi gerçekleştirir.
“GUIDANCE ON CORRESPONDENT BANKING SERVICES”, s.8
“Muhabir Kuruluş” Banka Olmak Zorunda mı?
Muhabir Bankacılık Hakkında FATF Rehberine göre Muhabirlik adı altında hizmet sunacak “Finansal kuruluşlar”, aşağıdaki faaliyetlerden birini veya birkaçını ticari olarak, bir müşteri için veya müşterileri adına gerçek veya tüzel kişileri kapsamına almış kuruluşlar olarak tanımlanmış ve bu hizmetlerin “Bankacılık” adı altında sunulmasını zorunlu tutmamıştır.
- Borç verme, Finansal kiralama, Para veya değer transfer hizmetleri,
- Ödeme araçlarını düzenlemek ve yönetmek (ör. kredi ve banka kartları, çekler, seyahat çekleri, para emirler ve banka çekleri, elektronik para)
- Mali garantiler ve taahhütler; para piyasası araçları (çekler, bonolar, mevduat sertifikaları, türevler vb.); döviz, döviz, faiz oranı ve endeks enstrümanları; devredilebilir menkul kıymetler, emtia vadeli işlemleri ticareti Menkul kıymet ihraçlarına katılım ve bu tür ihraçlarla ilgili finansal hizmetlerin sağlanması;
- Bireysel ve toplu portföy yönetimi;
- Nakit veya likit menkul kıymetlerin saklanması ve idaresi
- Hayat sigortası ve diğer yatırımla ilgili sigortaların taahhüt edilmesi ve yerleştirilmesi;
Para ve döviz değişim işlemleri.
Muhabirlik Hizmeti Sözleşmelerinde Dikkat Edilmesi Gerekenler
https://www.fatf-gafi.org/media/fatf/documents/reports/guidance-correspondent-banking-services.pdf sayfa 8.b) maddesi
Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para İhracı İle Ödeme Hizmeti Sağlayıcıları Hakkında Yönetmelik (“Yönetmelik”) Uyarınca İstisna Kapsamındaki Yükümlülükler
Yönetmelik Madde 19/3 uyarınca; Kuruluşun, sunacağı hizmetler ile ilgili olarak yurt dışında yerleşik tüzel kişiler ile muhabirlik ve temsilcilik benzeri yöntemlerle kurduğu ve bu kapsamda gerçekleşecek işlemlerde kuruluşun yurt içinde yerleşik müşterisi ile yurt dışında yerleşik tüzel kişi arasında herhangi bir şekilde doğrudan veya dolaylı müşteri ilişkisi oluşmayan iş birlikleri bu madde kapsamı dışındadır. Bu madde uyarınca,
- Her iki kuruluşunda Yurtiçinde ve dışında faaliyet izni almasına gerek olmadan fon transferi gerçekleştirilebilir. Hem Muhabir Hem muhatap tarafın yerleşik oldukları ülke hukukuna uygun şekilde faaliyet izni almış olmaları yeterlidir. Örneğin TR’de Muhabir Bankası bulunan Yurtdışında yerleşik kurumun TR Merkez Bankasından izin almasına gerek yoktur.
- Taraflar kendi yerleşik oldukları ülkelerin hukuk ve yaptırımları ile sorumlu olup, güven ilişkisi çerçevesinde diğer taraftan kendi tabi olduğu yerel mevzuat uyarınca minimum düzeyde belge ve kayıt tutmasını isteyebilir, Ancak her iki taraf yalnızca uluslararası mevzuat ve kendi yerleşik oldukları düzenlemelerine uyumdan sorumlu olacaklardır.
Uluslararası ve Ulusal Mevzuat Düzenlemeleri Uyarınca Risk Tespiti ve Riskleri Üstlenecek Tarafların Yükümlülüklerinin Belirlenmesi
Ulusal Ve Uluslararası düzenlemeler ile Suç gelirlerinin aklanması ve terörizmin finansmanı ile etkin mücadele edilebilmesi için finansal kuruluşlar risk tespiti yapmak zorunluluğu altındadır. Aktarılacak fonların Terörizmin Finansmanında kullanılmasının veya Suç gelirlerinin aklanmasının önlenebilmesi için finansal kuruluşlara ve diğer bazı meslek gruplarına yönelik bir takım “yükümlülükler” getirilmiştir. Muhabirlik ilişkisinin tarafı olan finansal kuruluşlar; 5549 sayılı Suç Gelirlerinin Aklanmasının Önlenmesi Hakkında Kanunun 2/1 maddesinin (d) bendinde “yükümlü” tanımına girmektedir. Bu kapsamda Yükümlü olan Muhatap ve Muhabir tarafların iş birliği ilişkisinde tabi oldukları yükümlülüklere aşağıda yer verilmiştir.
3. Tarafa Güven İlişkisi Kapsamında Sorumluluğu Olan Taraf Muhabir Taraftır.
“Üçüncü tarafa güven” ilkesi Tedbirler Yönetmeliğinin 21’nci maddesinde düzenlenmiştir:
“Finansal kuruluşlar; müşterinin, müşteri adına hareket eden kişinin ve gerçek faydalanıcının kimliğinin tespiti ve iş ilişkisinin veya işlemin amacı hakkında bilgi elde etme konularında, müşteriyle ilgili olarak başka bir finansal kuruluşun aldığı tedbirlere güvenerek iş ilişkisi tesis edebilir veya işlem yapabilir. Bu durumda Kanun ve Kanuna ilişkin düzenlemeler kapsamında nihai sorumluluk üçüncü tarafa güvenerek işlem gerçekleştiren finansal kuruluşa aittir.”
Burada dikkat edilmesi gereken bir diğer nokta Üçüncü tarafa güven ilkesi, yalnızca “kimlik tespiti” yükümlülüğü kapsamındadır. Yani Müşterinin, müşteri adına hareket eden kişinin ve gerçek faydalanıcının kimliğinin tespiti ile iş ilişkisinin veya işlemin amacı hakkında bilgi elde etme konuları ile sınırlıdır.
Bu durumda Muhatap Kuruluş ve Muhabir Kuruluş yalnızca kendi müşterilerini tanıma ve kimlik tespiti yapmak ile yükümlü olup, Müşterinin müşterisini (“Know Your Customer’s Customer”) tanıma zorunlulukları bulunmamaktadır.
Bu madde kapsamında üçüncü tarafa güvenilebilmesi için gerekli şartlar belirlenmiştir. Özetle Muhatap taraf Muhabir tarafın aşağıdaki şartları sağladığından emin olmalıdır ;
- Üçüncü tarafın, kimlik tespiti, kayıtların saklanması ve müşterinin tanınması kuralının gereklerini sağlayacak tedbirleri aldığından,
- yurt dışında yerleşik olması durumunda ise ayrıca aklama ve terörün finansmanıyla mücadele alanındaki uluslararası standartlara uygun düzenleme ve denetlemelere tabi olduğundan,
- Kimlik tespitine ilişkin belgelerin onaylı örneklerinin, talep edildiğinde üçüncü taraftan derhal temin edileceğinden
- Tarafların işlem gerçekleştirdikleri Müşterilerinin kimlik bilgilerini üçüncü taraftan derhal alıp alamayacağından
Yukarıda bahsedildiği üzere üçüncü tarafa güven ilkesine dayanarak kurulan iş ilişkisinde nihai sorumluluk üçüncü tarafa güvenerek “işlem gerçekleştiren” yani Muhabir finansal kuruluşa aittir. Ancak MASAK tarafından yayınlanan Sıkça Sorulan Sorular 60. maddesine göre; Muhabir kuruluşlar Finansal kuruluşların, kendilerinin ve muhatap finansal kuruluşun muhabirlik ilişkisi kapsamındaki sorumluluklarını müşterinin tanınmasına ilişkin esasları da kapsayacak şekilde belgeye bağlamaları gerekmektedir. Bu kapsamda finansal kuruluşlar, yurtdışı muhabirlik ilişkilerinde karşılıklı olarak uyguladıkları AML/CFT politikalarını içeren imzalı anket formları kullanabilirler.
Muhabirlik ilişkisi tesis eden veya işlem yapan finansal kuruluş, müşterinin, müşteri adına hareket eden kişinin ya da gerçek faydalanıcının kimlik tespitine ilişkin bilgi, belgeler ile iş ilişkisi veya işlemin amacına dair açıklamasını en kısa sürede temin edebilmelidir. Türkiye’de yerleşik Muhatap Kuruluşlar için Muhabir tarafın kimlik tespitine ilişkin belgelere “aslı görülmüştür” şeklinde onay vermesi yeterlidir.
Üçüncü tarafa güven ilişkisinin İstisnaları Tedbirler Yönetmeliğinin 21. maddesinin 4 ve 5 fıkraları uyarınca belirlenmiştir:
- Finansal kuruluşların kendi aralarında müşterileri adına yaptıkları işlemler ile finansal kuruluşların acente ve benzeri birimleriyle ana hizmet birimlerinin uzantısı veya tamamlayıcısı niteliğindeki hizmetleri yaptırdıkları kişilerle olan ilişkileri, üçüncü tarafa güven ilkesi kapsamında değildir.
- Üçüncü tarafa güven ilkesi, üçüncü tarafın riskli ülkelerde yerleşik olması durumunda uygulanmaz.
Müşteri Durum Tespiti ve Risk Değerlendirmesi (“Customer Due Diligence”) ile Paravan Finansal Kuruluşlar (“Shell Banks”) Konularında Dikkat Edilmesi Gerekenler
Muhatap Kuruluş esas olarak Muhabir Kuruluşun Müşterisidir. Muhabir Kuruluş nezdinde açılan hesabından, kendi Müşterileri adına transfer yapılabilmesini sağlar. Muhatap Kuruluş, Yurtdışında mukim bir Finansal Kuruluşun Müşterisi olduğundan Muhabir Kuruluş tarafından Risk değerlendirmesine tabi tutulmalıdır. Bu aşamada Muhabir Kuruluş, uluslararası standartlara ve yerleşik olduğu ülke mevzuatına göre Müşteri Risk Değerlendirmesi (“Customer Due Diligence”) yapmakla yükümlüdür.
Müşteri durum tespitinde ilk dikkat edilecek hususlardan biri Taraflardan herhangi birinin “paravan” kuruluş olup olmadığıdır. FATF uyarınca “shell bank” kavramı tanımlanmış olup:
Paravan banka, kurulduğu ve ruhsatlandırıldığı ülkede fiziksel varlığı olmayan ve etkin konsolide denetime tabi düzenlenmiş bir finansal grupla bağlantısı olmayan bir banka anlamına gelir.
Fiziksel mevcudiyet, bir ülke içinde yerleşik anlamlı zihin ve yönetim anlamına gelir. Yalnızca yerel bir acentenin veya düşük seviyeli bir personelin varlığı, fiziksel mevcudiyet teşkil etmez.
MASAK “3. TARAFA GÜVEN İLKESİ” s. 4.
Riskli Ülkeler için: https://www.fatf-gafi.org/countries/
https://www.fatf-gafi.org/glossary/s-t/ International Standards on Combating Money Laundering and the Financing of Terrorism & Proliferation – the FATF Recommendations
FATF tavsiyelerine göre Finans kuruluşların paravan bankalarla veya Kuruluşlarla muhabirlik ilişkisine girmesi veya muhabirlik ilişkisini devam ettirmesi Tüm ülke hukukları uyarınca yasaklanmalıdır.
Türkiye’de Yerleşik Finansal Kuruluşların Bireysel Finansal Müşterileri İçin Muhabirlik İlişkisinde Dikkat Etmesi Gereken Yükümlülükleri
Özellikle Türkiye’den yapılacak Transfer işlemlerinde Finansal Tüketici kapsamına giren “Bireysel” Müşteriler için Mobil ve İnternet Siteleri üzerinden yapılacak işlemlerde “Finansal Kuruluşlar Finansal Hizmetlere İlişkin Mesafeli Sözleşmeler Yönetmeliği” maddeleri uyarınca Müşterilerin ön bilgilendirme ve finansal sözleşmeler ile doğru bilgilendirilmesi gerekmektedir.
Bu durumda Finansal Kuruluş, Muhabir Kuruluşu ile aşağıdaki hususlarda Mutlaka mutabık kalmalı, Muhabir Kuruluş tarafından yapılacak değişikliklerde de Müşterisini korumalıdır:
- Muhabir Kuruluş Bilgileri: Finansal hizmetin tüketiciye sağlanmasında sağlayıcı ile tüketici arasında bir aracı varsa bu aracının adı, unvanı, açık adresi ve hangi nitelikle işlem yapabilme yetkisine sahip olduğu hakkında Müşteriler bilgilendirilmelidir.
- Muhabir Kuruluş Komisyonları ve Masrafları: Muhatap Finansal Kuruluş kendi Müşterilerine Transfer Ücreti, Muhabir Kuruluş Masrafı ve BSMV tutarını işlem tamamlanmadan önce Müşterisine göstermek zorundadır. Çoğu Muhabir Finansal Kuruluş, fon transfer işlemlerini Muhatap Finansal Kuruluş Müşterilerine yansıtmaktadır. İşlem gerçekleşmeden önce Müşteriye doğru bilgi verilebilmesi için, Muhabir Kuruluş ile yapılacak işlemlerden alınacak komisyon tutarı ve BSMV kesintisi mutlaka önceden belirli olmalıdır.
- Mutabakat Şartları: Muhabir Kuruluş ile Mutabakat Hükümleri uyarınca transfer işlemlerinin süresi ve zamanı hakkında müşterilerin doğru ve yeterli şekilde bilgilendirilmesi gerekmektedir.
Harcama İtirazları ve Cayma Hakkı: Türkiye’de yerleşik Finansal Kuruluş Müşterilerinin cayma hakkı kullanılmasına müsaade eden veya harcama itirazına maruz kalmasına sebep olacak bir hizmet sunuluyorsa, Hizmet Şeması içinde doğabilecek muhtemel masrafların aşırı olması tarafları zor durumda bırakabilir. Bu durumda tekrar eden işlemler için Muhatap ve Muhabir taraflar için iş birliğini zorlaştırabilir. Tarafların Muhabirlik sözleşmesi içinde iade ve iptal durumları için cayma hakkı kullanılmasını özellikle düzenlenmesinde fayda olabilir.