Escrow, sözleşmeden kaynaklanan edimlerin devri ile ilgili güvensizlik sorununu bertaraf eden bir sözleşme yapısı olarak ortaya çıkmaktadır.
Kelime anlamı olarak ise alım-satım işleminin doğru bir şekilde gerçekleşmesi neticesi doğrulanana kadar karşılığında ödenecek varlığın ya da paranın bir güven kurumunda saklanmasını ifade eden sistemdir.
Escrow Mekanizması; birleşme-devralma, hava ve deniz taşıtlarının ticareti, borsa sistemlerinde dijital varlıkların el değiştirmesinden en basit ürün veya hizmet alım satımı işlemlerine kadar her alanda kullanım alanı bulmaktadır.
Günümüzde Escrow sistemini yürütmekte olan şirketler aracılığı ile eş zamanlı olarak, güvenilir bir şekilde, ürün veya hizmetin sahipliğinin ve kayıtlarının el değiştirmesi ve satış ücretinin güvenilir şekilde transfer edilmesi sağlanabilmektedir.
Bir ödeme güvencesi sağlayan Escrow sistemi ticaret hayatında tarafların birbirlerine olan güvenini artırarak ticari hayatın devamlılığını sağlamakta olup ticarette ödeme zamanı ve edimin yerine getirilmesi zamanının aynı anda olmadığı durumlarda ticaretin en kritik noktası olan bu anı güvence altına almayı amaçlamaktadır.
Uluslararası ticarette bu güvenceyi sağlamak ise bu anlamda finans kuruluşlarına düşmektedir.
Özellikle Türkiye’deki bankacılık sisteminde Escrow hesap açılışından ziyade akreditif veya teminat mektubu, tescile kadar paranın blokelenmesi gibi güvence yöntemleri kullanılmakta ise de bu yöntem ABD’de ve anglo sakson hukuku sistemlerinde oldukça benimsenmiş bir yöntem olarak karşımıza çıkmaktadır.
Escrow hesap yöneticisi kim ise onun görevi hesabın güvencede tutulmasını sağlamak ve Alıcı ile Satıcı arasında akdedilen sözleşmede yer alan hizmetler ya da ürünlerin sunulması ve bu varlıkların sözleşmeye uygun şekilde ifasının teyit edildiği anda ödemenin yapılmasını sağlamaktır.
Eğer sözleşme konusu varlığın teslim edilmemesi, hizmetin yerine getirilmemesi durumu ortaya çıkarsa Escrow hesapta bulunan tutar ürün veya hizmeti satan tarafa transfer edilmez, Paymaster(Escrow Hesap Yöneticisi)nde durmaya devam eder ve bu tutarın ilk sahibine iade edilir. Bu işleyiş içerisinde sözleşmeye uygun davranmayan taraftan ücret iadesi için icra ve haciz yoluna gitmeye gerek kalmaz, nitekim edim yükümlülüğünü yerine getirmeyen satıcıya Escrow Hesap Yöneticisi’nden Escrow account tutarı gitmemiştir.
Escrow Sisteminin Güvenilirliği
Escrow Hesap Yöneticisi olan kurumun banka veya regülasyona tabi bir finans kuruluşu olması zorunlu değildir ancak bu halde ortaya çıkabilecek risklerin sözleşme ile bertaraf edilmesi mümkündür.
Bu durumun da yine Escrow sisteminin kullanıldığı ülkenin hukuk sisteminin güvenilir ve politik ve ekonomik durumunun riskli olarak kabul edilen kategoride değerlendirilmemesi önem arz etmektedir.
Escrow Hesap Yöneticisi tarafın, sözleşmenin taraflarından bağımsız ve III. Kişi sıfatıyla güvenilir olması, akreditifteki Banka gibi değerlendirilmelidir. Özetle regülasyona tabi finans Kuruluşları ve bankaların sağladığı Escrow servislerinin diğer kişi/kurumlarca sağlanan servislere tercih edilmesi bunun doğal bir sonucudur.
Escrow Sözleşmesi
Escrow sözleşmesi, yapılacak iş ilişkisi ya da ticaretin dayanağı olan ana sözleşmeye dayanır. (Örnek olarak bir birleşme devralma sürecinde hisselerin devrinden sonra Satıcı’ya Escrow hesaba Alıcı tarafından depo edilen bedelin ödenmesi işleminin temelinde Pay Sahipleri Sözleşmesi(SHA) ile Pay Devir Sözleşmesi (SPA) olması gibi.)
Escrow sözleşmesi ana sözleşmeye göre hazırlanır ve Escrow Hesap Yöneticisi taraf açısından ana sözleşme ilişkisinin ne olduğu, tarafların edimlerinin ne olduğunun çok iyi anlaşılması gerekmektedir.
Nitekim Escrow Hesap Yöneticisi’nin temel misyonu her iki taraftan bağımsız ve tarafsız olmasıdır. Bu da şu anlama gelmektedir; “Paymaster ne Alıcı’nın ne de Satıcı’nın talimatı ile hareket eder.”
Özetle, Escrow Hesaptaki varlıkların hangi şartların gerçekleşmesi halinde Alıcı’ya transfer edileceği hangi şartların gerçekleşmesi halinde tutulacağı ve gönderen ilk sahibine iade edileceği konularına (dolayısı ile ana sözleşmenin kendisine) Escrow Yöneticisi’nin çok fazla hakim olması gerekmektedir.
Elektronik Para ve Ödeme Kuruluşlarının Faaliyetinin “Escrow” Sistemindeki Görüntüsü
6493 Sayılı Kanun uyarınca faaliyet izni olan ödeme ve elektronik para kuruluşları tarafından sağlanan sanal pos ve benzeri ödeme hizmetleri kapsamında “Escrow” benzeri bir sistem kullanılmaktadır.
Bu sistemde Escrow Yöneticisi’nin güven tesis eden tarafsız yapısını “Elektronik Para Kuruluşu” sağlamaktadır.
Elektronik para ve ödeme kuruluşları, sanal pos temin ettikleri firmaların ürün hizmet bedeli karşılığında yaptıkları tahsilatları belirlenen valör süresi sonunda üye işyerlerinin hesaplarına transfer etmektedirler. Bir anlamda elektronik para ve ödeme kuruluşları Ecrow hesap yöneticisi konumunda olup ürün ya da hizmet bedellerinin tahsilatlarını yapmakta ve bu bedellerin teminatını sağlayan account manager konumunda çalışmaktadır. Bununla birlikte elektronik para kuruluşu sanal pos sisteminde, Escrow sisteminin aksine Alıcı’ya ürün ya da hizmetin teslim edilip edilmediğine bakılmaksızın karttan tahsilatı yapmakta ve valör süresinin sonunda üye işyerine ödemektedir. Aynı zamanda Escrow sisteminin aksine ürünün ya da malın teslim edilmemesi riski dahilinde elektronik para kuruluşu kredi kartından tahsilat yapmış ve üye işyerine transferini gerçekleştirmiş ise harcama itirazı riskine de yine kendisi katlanmakta olup ChargeBack taleplerinde kredi kartı sahibi son kullanıcı ile pos bankası Elektronik Para Kuruluşunu muhatap almaktadır.
6493 Sayılı Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun (Kanun) Uyarınca “Escrow” Sistemi
6493 Sayılı Kanun’un 22’nci maddesi ve Yönetmeliğin 26, 27 ve 28’inci maddeleri uyarınca ödeme kuruluşları ile elektronik para kuruluşları tarafından müşterilerinden alınan ve müşteri adına tutulan fonların 5411 sayılı Kanun kapsamında faaliyet gösteren bankalar nezdinde açılan özel hesaplarda korunması zorunludur, farklı bir amaç için kullanılamaz.
Elektronik para kuruluşu, şubeleri veya temsilcileri tarafından elektronik para ihraç̧ edilmesi karşılığında müşteriden alınan ve alındığı günü̈ izleyen işgünü̈ sonuna kadar müşteri tarafından kullanılmayan veya müşteriye iade edilmeyen fonlar, 5411 sayılı Kanun kapsamındaki bir banka nezdinde, sadece bu fonların tutulacağı fonların korunması amacıyla açılan hesaba aktarılır. Bu hesap, “elektronik para koruma hesabı” olarak adlandırılır.
Elektronik para koruma hesabının gün sonu bakiyesi, elektronik para koruma hesabının bulunduğu banka tarafından Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası nezdindeki hesabında bloke edilir. Elektronik para kuruluşu, elektronik para ihracı karşılığında aldığı fonları, diğer tüm fonlardan ayrıştırarak takip eder ve farklı bir amaç̧ için kullanamaz.
Elektronik para kuruluşu, ihraç ettiği elektronik para ile gerçekleştirilen ödeme hizmetleri dışında sunduğu diğer ödeme hizmetleri için müşterilerinden aldığı fonları da ödeme fonlarının korunmasına ilişkin kurallar çerçevesinde koruma hesabına aktarır.
SONUÇ
Bu çerçevede elektronik para ve ödeme para kuruluşlarının anlaşma sağladığı üye işyerleri tarafından gerçekleştirilen tahsilatlar bu firmalar adına elektronik para ve ödeme kuruluşu nezdinde tutulmakta ve karşılığı da bir koruma hesabına aktarılmaktadır. Diğer bir ifade ile Elektronik Para ve Ödeme kuruluşlarının ellerindeki fonun karşılığını bir koruma hesabında tutma yükümlülüğü onlara Escrow Yöneticisi bir finans kuruluşu vasfını sağlamaktadır.
Sanal pos sistemindeki işleyişten bağımsız olarak; elektronik para kuruluşu ve ödeme kuruluşları aynı zamanda noterden yapılan araç satışlarında ödeme sistemi entegrasyonu çerçevesinde güvenli araç satışına aracılık edebilmektedir. Ülkemizde “ParamGüvende” vs. isimler altında geliştirilen ödeme sistemi ürünleri ile Escrow Prensibi uygulanarak noterden araç satışının tescil edilmesi halinde elektronik para kuruluşu nezdinde depo edilen tutarın Satıcı’ya aktarılması sayesinde satış sözleşmesi tarafları arasında güven ilişkisi temin edilmiş bulunmaktadır.