Elektronik para ve ödeme hizmetlerinin dijital ekonomideki rolü arttıkça, bu hizmetleri sunan kuruluşların müşterilerinden edindikleri fonların güvenli ve şeffaf bir şekilde yönetilmesi, finansal sistemin bütünlüğü açısından hayati bir önem taşımaktadır. Bu bağlamda, 6493 sayılı Kanun ve ilgili alt düzenlemeler, ödeme fonlarının ve elektronik para karşılığı toplanan fonların korunmasına ilişkin ayrıntılı yükümlülükler öngörerek hem tüketici haklarını hem de sistemsel güvenliği teminat altına almaktadır. Elektronik para koruma hesabı, işte bu teminat sisteminin merkezinde yer alan bir araç olarak dikkat çekmektedir. Bu yazıda, elektronik para koruma hesabının hukuki statüsü, işleyiş esasları ve koruma mekanizmaları ele alınarak, sektörel uygulamalar açısından taşıdığı öneme ışık tutulacaktır.
6493 sayılı Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanunun (Kanun) 22’nci maddesi ve Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para İhracı ile Ödeme Hizmeti Sağlayıcıları Hakkında Yönetmelik’in (“Yönetmelik”) 34, 35 ve 36’ncı maddeleri uyarınca ödeme kuruluşları ile elektronik para kuruluşları tarafından müşterilerinden alınan ve müşteri adına tutulan fonların 5411 sayılı Kanun kapsamında faaliyet gösteren bankalar nezdinde açılan özel hesaplarda korunması zorunlu tutulmuş; farklı bir amaç için kullanılamayacağı hüküm altına alınmıştır.
Elektronik para nedir?
6493 sayılı Kanun kapsamında kullanılan “elektronik para” ifadesinden günümüzde yine kullanımı gittikçe yaygınlaşan kripto varlıklar anlaşılmamalıdır. Elektronik para; kullanım amacına, parasal değerin saklandığı ortama, ödeme sırasında kullanılan teknik cihaza ve parasal değerin sistem içindeki akışına göre tasniflere tabi tutulmaktadır. 6493 sayılı Kanun kapsamında elektronik para, bu Kanun’da düzenlenen ödeme işlemlerinin gerçekleştirilmesinde kullanılan ve elektronik para kuruluşunca kabul edilen fon karşılığında ihraç edilip elektronik şekilde muhafaza edilen parasal değeri ifade etmektedir. Diğer bir ifade ile regülasyon çerçevesindeki literatür tanımı itibariyle; ihraç eden kuruluş tarafından kabul edilen fon karşılığı ihraç edilen, elektronik olarak saklanan, 6493 sayılı Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun’da tanımlanan ödeme işlemlerini gerçekleştirmek için kullanılan ve elektronik para ihraç eden kuruluş dışındaki gerçek ve tüzel kişiler tarafından da ödeme aracı olarak kabul edilen parasal değerdir.
Elektronik para kavramı, üç taraflı bir çalışma prensibine dayanır. Bu taraflardan ilki, elektronik parayı ödeme aracı olarak kullanan ve bir ürün ya da hizmet karşılığında ödeme yapan kullanıcıdır. İkinci taraf, elektronik parayı ödeme olarak kabul eden mal veya hizmet sağlayıcısıdır. Üçüncü taraf ise, kullanıcıdan aldığı fon karşılığında elektronik para ihraç eden ve bu elektronik parayı kabul eden tarafa ödeme yapma yükümlülüğü bulunan elektronik para kuruluşudur.
Ödeme fonu nedir?
Bir ödeme işleminin gerçekleştirilmesi için ödeme veya elektronik para kuruluşunun, şubelerinin veya temsilcilerinin müşteriden aldığı, henüz ödeme işlemini gerçekleştirmeden müşteri adına tuttuğu fonlardır.
Ödeme fonları nasıl korunur?
30 Haziran 2025 itibariyle yürürlüğe girecek olan düzenleme kapsamında; fonların korunması ve teminatlar bakımından Kuruluşların; TCMB nezdinde fatura ödemelerine aracılık edilmesine yönelik hizmet veren kuruluşlar için 15 milyon TL, kullanıcıların farklı ödeme hizmet sağlayıcıları nezdinde bulunan ödeme hesaplarına ilişkin konsolide bilgilerin çevrim içi platformlarda sunulması hizmetleri sunanlar hariç olmak üzere diğer ödeme kuruluşları için 30 milyon TL, elektronik para kuruluşlarının ise 80 milyon TL asgari özkaynak yükümlülüğü bulunmaktadır.
Ödeme ve elektronik para kuruluşları, ödeme fonlarını, diğer fonlardan ayrıştırarak takip etmekte ve sadece ödeme işleminin gerçekleştirilmesi amacıyla kullanmaktadır.
Müşteriden alındığı günü izleyen iş günü sonunda ödeme gerçekleştirilmez ise ödeme amacıyla müşteriden alınan ödeme fonları, 5411 sayılı Kanun kapsamındaki bir bankada, ödeme veya elektronik para kuruluşu adına açılan ve sadece bu fonların korunması amacıyla kullanılan hesaplara yatırılır. Bu hesaplar “koruma hesabı” olarak adlandırılmaktadır.
Ödeme ve elektronik para kuruluşları, koruma hesaplarında bulunan fonlarla ilgili kayıtları, müşteri bazında takibini sağlayacak şekilde tutar.
Ödeme ve elektronik para kuruluşları koruma hesaplarında tuttuğu fonlara ilişkin kendi kayıtları ile bankadan alınacak hesap ekstrelerini günlük olarak karşılaştırır, her işgünü bir önceki işgününe ait kayıtların mutabakatını yapar ve bu şekilde müşteriden alınan fonların tamamının koruma hesaplarında muhafaza edilmesini sağlar.
Elektronik para koruma hesabı nedir?
Elektronik para kuruluşu, şubeleri veya temsilcileri tarafından elektronik para ihraç edilmesi karşılığında müşteriden alınan ve alındığı günü izleyen işgünü sonuna kadar müşteri tarafından kullanılmayan veya müşteriye iade edilmeyen fonlar, 5411 sayılı Kanun kapsamındaki bir banka nezdinde, sadece bu fonların tutulacağı fonların korunması amacıyla açılan hesaba aktarılır. Bu hesap, “elektronik para koruma hesabı” olarak adlandırılır.
Belirli hallerde ödeme fonları ile elektronik para koruma hesaplarının, fon sahiplerinin haklarının tazmin edilmesi ve Kuruluşların mevzuat kaynaklı yükümlülüklerini yerine getirmesini teminen bloke edilebileceğine hükmedilmiştir. Bu kapsamda müşteri şikayetleri süreç yönetimi ve raporlama sistemlerinin bir hayli önemli olacağı söylenebilecektir.
Elektronik para koruma hesabının gün sonu bakiyesi, elektronik para koruma hesabının bulunduğu banka tarafından Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası nezdindeki hesabında bloke edilir.
Elektronik para kuruluşu, elektronik para ihracı karşılığında aldığı fonları, diğer tüm fonlardan ayrıştırarak takip eder ve farklı bir amaç için kullanamaz.
Elektronik para kuruluşu, ihraç ettiği elektronik para ile gerçekleştirilen ödeme hizmetleri dışında sunduğu diğer ödeme hizmetleri için müşterilerinden aldığı fonları da ödeme fonlarının korunmasına ilişkin kurallar çerçevesinde koruma hesabına aktarır.
- 6493 sayılı Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun
Kanunun 20. maddesinin ilk fıkrası ile fon karşılığı ihraç hususu netleştirilerek, alınan fon kadar elektronik para ihracı yapılabileceği belirtilmiştir. Söz konusu maddenin ikinci fıkrasında ise yatırılan fonların gecikmeksizin elektronik paraya çevrileceği hususu ifade edilerek, elektronik para kullanıcıların gecikmeden kaynaklı muhtemel zararı önlenmek istenmiştir. İlgili maddenin üçüncü fıkrasında elektronik para karşılığında toplanan fonların 5411 sayılı kanunda belirtilen bankalar nezdinde tutulacak hesapta bloke edileceği belirtilmiştir
Elektronik para ihracı – Madde 20
“(1) Elektronik para ihraç eden kuruluş, aldığı fon kadar elektronik para ihraç eder.
(2) Elektronik para ihraç eden kuruluş, elektronik para kullanıcısı tarafından yatırılan fonları gecikmeksizin elektronik paraya çevirerek kullanıma hazır hâle getirir.
(3) Elektronik para kuruluşu, elektronik para ihracı karşılığında topladığı fonları 5411 sayılı Kanunda tanımlanan bankalar nezdinde açılacak ayrı bir hesaba aktarmak zorundadır. Bu fıkranın uygulanmasına ilişkin usul ve esaslar Bankaca belirlenir.”
Fonların korunması ve teminat – Madde 22
“(1) Ödeme kuruluşu tarafından ödeme hizmetinin gerçekleştirilmesi amacıyla alınan fonlar ile elektronik para kuruluşunun elektronik para ihracı karşılığında topladığı fonlar, bankaca çıkarılacak yönetmelikle belirlenecek usul ve esaslar çerçevesinde korunur.
(3) Ödeme ve elektronik para kuruluşları tarafından kabul edilen fonlar ve bu fonların tutulduğu hesaplar, ödeme veya elektronik para kuruluşunun iradi ya da zorunlu tasfiyeye tabi tutulması, faaliyet izninin iptal edilmesi gibi hâllerin gerçekleşmesi durumunda başka kanunlarda belirtilen önceliklere bakılmaksızın fon sahiplerinin haklarının tazmin edilmesi ve bu Kanundan kaynaklanan yükümlülüklerin yerine getirilmesini teminen kullanılır. Ödeme ve elektronik para kuruluşları, fon sahiplerinin haklarının tazmin edilmesinden sorumludur.”
- Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para İhracı ile Ödeme Kuruluşları ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Yönetmelik
Ödeme hizmetleri ve elektronik para faaliyetlerinde fonların güvenliği için belirli durumlarda, hem ödeme fonlarının hem de elektronik para karşılığı tutulan fonların yer aldığı koruma hesapları bloke edilebilmektedir. Bu bloke işlemi, fon sahiplerinin haklarının korunmasını sağlamak amacıyla uygulanmaktadır.
Yönetmelik’in 34. maddesi uyarınca, alıcısı henüz belli olmayan fonların yanı sıra, yurt dışındaki tüzel kişilerden alınan fonların da ödeme fonu olarak kabul edileceğini açıkca ortaya koymaktadır. Bu çerçeve içerisinde ödeme fonu altında yer alan tutarların yalnızca kullanıcıya direkt bağlı olmayıp bazı işleyiş süreçlerinde elde edilen fonları da içerdiğini unutmamak gerekir. Elektronik para karşılığı olarak TCMB nezdinde ve Bankalar aracılığıyla koruma altına alınmıştır ve fonlar için hiçbir şekilde nemalandırma imkanı yoktur.
Ödeme fonlarının korunması – Madde 34
(1) Ödeme fonları; bir ödeme işleminin gerçekleştirilmesi için kuruluşun, şubelerinin, temsilcilerinin veya kuruluş adına hareket eden üçüncü taraf bir hizmet sağlayıcının müşteriden veya bir müşteri adına diğer bir ödeme hizmeti sağlayıcısından aldığı müşteri adına uhdesinde tuttuğu ancak henüz alıcıya ya da alıcının ödeme hizmeti sağlayıcısına ödenmemiş fonların toplamından oluşur. Kabulü esnasında alıcısı belli olmayan fonlar ile 19 uncu madde kapsamında iş birliği yapılan yurt dışında yerleşik tüzel kişilerden alınan fonlar da ödeme fonu olarak nitelendirilir.
(2) Kuruluş, ödeme fonlarını, diğer fonlardan ayrıştırarak takip eder ve sadece ödeme işleminin gerçekleştirilmesi amacıyla kullanabilir. (Ek cümleler:RG-7/10/2023-32332) Ödeme fonları kuruluş tarafından teminat olarak gösterilemez. Ödeme hizmeti kullanıcılarının kuruluş nezdindeki hak ve alacaklarına ilişkin tedbir, haciz ve benzeri her türlü idari ve adli talepler münhasıran kuruluş tarafından yerine getirilir. Koruma hesabının tutulduğu bankalara gelen talepler ise, bankanın ödeme fonlarının kuruluşun müşterileri bazında nihai sahipliğine ilişkin bilgi sahibi olması durumunda, ilgili ödeme fonu ile sınırlı olmak üzere yerine getirilir ve banka tarafından ilgili kuruluşa gecikmeksizin bilgi verilir.
(3) Alındığı günü izleyen iş günü, tam iş günlerinde saat 15.00, yarım iş günlerinde saat 11.00 itibarıyla ödenmemiş ödeme fonları tutarı, 5411 sayılı Kanun kapsamındaki bir banka nezdinde, kuruluş adına açılacak ve sadece bu fonların korunması amacıyla kullanılacak koruma hesaplarına yatırılır. Bu hesap, ilgili banka nezdinde ödeme fonları koruma hesabı olarak tanımlanır ve banka ile yapılacak sözleşmede hesabın bu niteliği açıkça belirtilir. Ödeme fonlarının, koruma hesabının bulunduğu bankada gecelik vadede nemalandırılması, ikinci fıkra ile bu fıkraya aykırılık oluşturmaz.
(4) Ödeme fonları, alındıkları para cinsinden açılan ödeme fonları koruma hesaplarında tutulur. İlgili yabancı para cinsinden hesap açılmasının mümkün olmaması veya makul olmayan bir maliyet gerektirmesi durumunda ödeme fonları başka bir para cinsine çevrilerek ödeme fonları koruma hesabında tutulabilir.
(5) Kuruluş, ödeme fonları koruma hesaplarında bulunan fonlarla ilgili kayıtları, ödeme fonlarının müşteri bazında takibini sağlayacak şekilde tutar.
(6) Kuruluş, ödeme fonları koruma hesaplarında bulunan fonlara ilişkin kendi kayıtları ile bankadan alınacak hesap ekstrelerini günlük olarak karşılaştırarak her iş günü bir önceki iş gününe ait kayıtların teyidini sağlamakla yükümlüdür. Zamanlama farkından kaynaklanan uyumsuzluklar hariç olmak üzere teyit sağlanmasına ilişkin yapılan her türlü düzeltme işleminin kaydının saklanması zorunludur. Kayıtlar arasında önemli bir uyumsuzluğun bulunması durumunda kuruluş Bankayı derhal bilgilendirir.
(7) Teyit işlemlerinin elektronik ortamda yapılması halinde işleme ilişkin ekstreler kuruluş tarafından fiziki olarak veya elektronik ortamda güvenli olarak saklanır.
(8) Teyit işlemlerinin altıncı ve yedinci fıkralarda belirtilen usul ve esaslar çerçevesinde yapılamaması durumunda kuruluş Bankaya derhal bilgi verir.
(9) Ödeme fonları ve ödeme fonları koruma hesaplarında bulunan fonların bakiyeleri Bankaca belirlenecek usul ve esaslar çerçevesinde Bankaya raporlanır.
Elektronik para karşılığı toplanan fonların korunması – Madde 35
(1) Tedavüldeki elektronik para tutarına ilişkin fonlar, ikinci fıkra saklı kalmak kaydıyla, 5411 sayılı Kanun kapsamındaki bir banka nezdinde, sadece bu fonların tutulacağı fonların korunması amacıyla açılan hesaba en geç tedavüldeki elektronik para tutarı vasfını kazandığı iş günü sonuna kadar olmak üzere mümkün olan en kısa sürede aktarılır. Bu hesap, ilgili banka nezdinde elektronik para koruma hesabı olarak tanımlanır ve banka ile yapılacak sözleşmede hesabın bu niteliği açıkça belirtilir.
(3) Elektronik para koruma hesabının gün sonu bakiyesi, elektronik para koruma hesabının bulunduğu banka tarafından Banka nezdindeki hesabında bloke edilir. Bu fıkranın uygulanmasında gün sonu bakiyesi tam iş günlerinde saat 16.30; yarım iş günlerinde saat 12.00 itibarıyla hesaplanır. Banka, gün sonu bakiyesinin hesaplanma saatini değiştirmeye yetkilidir.
(4) Elektronik para kuruluşu, elektronik para ihracı karşılığında aldığı fonları, diğer tüm fonlardan ayrıştırarak takip eder ve birinci fıkrada belirtilen amaçlar dışında kullanamaz, bu fonlarla ilgili kayıtları, anonim ön ödemeli araçlar ile ilgili olanlar hariç olmak üzere fonların müşteri bazında takibini sağlayacak şekilde tutar. Elektronik para ihracı karşılığında alınan fonlar kuruluş tarafından teminat olarak gösterilemez. Ödeme hizmeti kullanıcılarının kuruluş nezdindeki hak ve alacaklarına ilişkin tedbir, haciz ve benzeri her türlü idari ve adli talepler münhasıran kuruluş tarafından yerine getirilir. Elektronik para ihracı karşılığında alınan fonların bulunduğu hesabın tutulduğu bankalara gelen talepler ise, bankanın bu fonların kuruluşun müşterileri bazında nihai sahipliğine ilişkin bilgi sahibi olması durumunda, ilgili fon ile sınırlı olmak üzere yerine getirilir ve banka tarafından ilgili kuruluşa gecikmeksizin bilgi verilir.”
Koruma hesaplarının bloke edilmesi ve teminatlar – Madde 36
“(1) Kanunun 22 nci maddesinin üçüncü fıkrasında belirtilen hallerde ödeme fonları koruma hesapları ile elektronik para koruma hesapları, fon sahiplerinin haklarının tazmin edilmesi ve kuruluşun Kanundan kaynaklanan yükümlülüklerinin yerine getirilmesini teminen ilgili banka tarafından bloke edilir.”
Sonuç olarak; koruma hesabı, düzenleyici otoriteler tarafından kullanıcıların elektronik para ve ödeme kuruluşları karşısında fonlarının güvenliğini sağlamak ve elektronik para ihracı için toplanan fonun mevduat teşkil etmesinin önüne geçmeyi amaçlamaktadır. Diğer bir ifadeyle elektronik para koruma hesabı, yalnızca fonların fiziki olarak tutulduğu bir hesap türü değil, aynı zamanda elektronik para kuruluşlarının hukuki ve mali sorumluluğunu yansıtan sistemsel bir güvenlik mekanizmasıdır. 6493 sayılı Kanun ve Yönetmelik ile getirilen hükümler, fonların korunmasını, şeffaflığın sağlanmasını ve müşteri haklarının ihlal edilmemesini amaçlamakta; aynı zamanda sektörde faaliyet gösteren kuruluşların risk yönetimi ve uyum süreçlerine yönelik ciddi sorumluluklar yüklemektedir. Bu düzenlemelere aykırı hareket edilmesi halinde, hem idari hem de cezai yaptırımlarla karşılaşılması söz konusu olabilecektir. Bu nedenle, kuruluşların koruma hesaplarına ilişkin yükümlülüklerini yalnızca mevzuata uyum kapsamında değil, aynı zamanda kurumsal itibarı ve müşteri güvenini teminat altına alan stratejik bir unsur olarak değerlendirmesi gerekmektedir.
Kaynakça:
- https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/TR/TCMB+TR/Main+Menu/Banka+Hakkinda/Mevzuat/Odeme+Sistemleri/
- https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/25571f4f-72ac-4f4b-ab59-2d683fcbc271/Y%C3%B6netmelik.pdf?MOD=AJPERES&CACHEID=ROOTWORKSPACE-25571f4f-72ac-4f4b-ab59-2d683fcbc271-pntoxwf
- https://todeb.org.tr/detay/fonlarin-korunma-usul-ve-esaslari/120/
- İzinsiz Sistem İşleticisi, Ödeme Kuruluşu veya Elektronik Para Kuruluşu Gibi Faaliyette Bulunma Suçu (Yavuz Kılıç)
- Elektronik Paraya İlişkin Avrupa Birliği ve Türk Düzenlemeleri (Abdüssamed Kahraman)
- https://www.handbook.fca.org.uk/handbook/PERG/3A/3.html
Turkish