Cybermobbing, farklı ülke uygulamalarında farklı tanımlamalara sahip olan bir kavram olmakla birlikte, günümüzde dünyanın her yerinde dezavantajlı gruplar için büyük bir tehlike teşkil etmektedir. Özellikle sosyal medya kullanımının yaygınlaşması ile birlikte küresel bir sorun haline gelen cybermobbing kavramına yönelik regülasyonlar yönünden ise birtakım eksiklikler görülmektedir. Bu çalışmada mevcut düzenlemeler ışığında cybermobbing kavramının hukuki durumu değerlendirilecektir.
1. Cybermobbing Kavramı ve Türleri
1.1. Mobbing
Mobbing; Türkçe’de zorbalık, psikolojik şiddet, yıldırma ve rahatsız etme gibi farklı kavramlar ile karşılık bulabilmektedir. TDK tarafından “bezdiri” olarak tanımlanan mobbing, çoğunlukla iş hayatında güç sahibi olan bir tarafın, daha güçsüz olan tarafa yönelik olarak sistematik şekilde gerçekleştirdiği psikolojik şiddet ve yıldırma politikaları anlamında kullanılmaktadır. Ancak belirtmemiz gerekir ki, mobbing, profesyonel hayat dışında kalan zorbalık faaliyetlerini de kapsayabilmektedir.
Mobbing en basit haliyle, bir grup insanın, bir kimseye veya başka bir gruba bullying (zorbalık) yapması olarak tanımlanabilir. Dolayısıyla mobbing ve bullying kelimeleri her ne kadar birbirleri yerine kullanılabilmekteyse de, esasen mobbing bullying faaliyetinin birden çok insan tarafınca gerçekleştirilmesi halinde söz konusu olabilecektir1. Bu nedenle mobbing zaman zaman group bullying (grup zorbalığı) olarak da anılabilmektedir. Bullying ise, bir kişinin kendinden küçük veya zayıf bir diğer kişiyi kasten rahatsız etmesi olarak tanımlanabilir2.
Mobbing ve bullying kavramları, farklı ülke uygulamalarında farklı davranışları ifade etmek için kullanılabilmektedir3. Örneğin Almanya’da mobbing kavramının sık sık bullying yerine kullanıldığı, ABD’de ise bullying kavramı ile çoğunlukla çocuklar arası zorbalık fiillerinin kast edildiği görülecektir.
1.2. Cybermobbing
Cybermobbing; birden fazla kişinin, bilişim teknolojileri araçları vasıtasıyla, sistematik bir şekilde, kendilerinden daha dezavantajlı konumda bulunan bir kişi ya da gruba yönelik olarak kasıtlı bir şekilde gerçekleştirdikleri saldırgan davranışlardır4. Söz konusu saldırgan davranışlarla mağdur veya mağdurların korkutulması, zarar görmesi, aşağılanması veya ayrıştırılması hedeflenebilir.
1.3. Cybermobbing Türleri
Cybermobbing’in oldukça çeşitli yöntemlerle sınıflandırılması mümkündür. Ancak kabul gören genel ayrım, elektronik cybermobbing ve elektronik iletişim yoluyla cybermobbing şeklindedir.
1.3.1. Elektronik Cybermobbing
Elektronik cybermobbing, cybermobbing’in daha teknik olan türüdür ancak bu faaliyetlerin de kişiler üzerinde psikolojik hasarlar yaratması pek tabii mümkündür. Bu tür cybermobbing eylemlerinde; kişilerin sosyal medya veya e-posta hesaplarının şifrelerinin ele geçirilmesi, internet sayfalarının yok edilmesi ya da kişilere spam içeren e-postalar gönderilmesi gibi daha teknik hareketler söz konusudur.
1.3.2. Elektronik İletişim Yoluyla Cybermobbing
Mağdur ile doğrudan iletişime geçildiği ve psikolojik yönü daha ağır basan cybermobbing türüdür. Sosyal medya, e-posta, telefon gibi bilişim teknolojileri araçları vasıtasıyla; bir kişinin hedef gösterilmesi, alay konusu edilmesi, hakkında asılsız haberler yayılması veya rızası olmadan fotoğraflarının yayınlanması gibi davranış biçimleri, elektronik iletişim yoluyla cybermobbing’i teşkil eder.
Sayılanlarla sınırlı olmamakla birlikte, yaygın birtakım örnekleri arasında; kişinin cinsel yönelimi gibi hakkında başkalarının bilmesini istemediği bir bilginin yayılması (outing), sahte bir sosyal medya hesabı oluşturarak kişileri romantik açıdan kandırmak (catfishing), saldırı amaçlı küfür ve benzeri ofansif dil kullanımı (flaming), sosyal medya üzerinden yapılan bir paylaşıma agresif ve örgütlü bir şekilde negatif yorumlar yapılması (hateraid) sayılabilir.
2. Cybermobbing ve Türk Hukukundaki Yeri
Cybermobbing veya cyberbullying kavramları, hukuk sistemimizde doğrudan tanımı olan kavramlar değildir. Fakat cybermobbing teşkil eden bir fiilin, Türk hukukunda tanımlanan farklı türde kavramlarla kesişmesi mümkündür. Cybermobbing teşkil eden fiil, Türk hukukunda yer alan ihlal türlerinden hangisini meydana getiriyorsa, somut olay özelinde hukuki değerlendirmenin de buna göre yapılması ve başvurulabilecek hukuki yolların bu kapsamda belirlenmesi gerekecektir5.
Cybermobbing’e ilişkin bağımsız bir suç tipinin kabulünün gerekip gerekmediği konusu doktrinde tartışmalıdır. Bu noktada dünyada da farklı uygulamalar mevcut olup örneğin Avrupa Birliği üyeleri içerisinde en yüksek siber zorbalık oranına sahip ülke olan Avusturya’da ayrıca bir siber zorbalık düzenlenmesi yapılması yoluna gidilmiştir6.
Ancak belirtmemiz gerekir ki, her halükarda, söz konusu faaliyetlerin siber ortamda ve çoğunlukla da anonim hesaplar tarafından gerçekleştiriliyor olması, faillerin tespitini oldukça güç kılmaktadır. Bu anlamda özellikle suç teşkil eden fiil ve faillerin tespitine yönelik bir takım yeni düzenlemeler yapılması gerektiği açıktır.
2.1. Ceza Hukuku Kapsamında Cybermobbing Değerlendirmesi
TCK kapsamında cybermobbing’e en yakın suç tipi olarak, kişilerin huzur ve sükununu bozma suçu değerlendirilebilir. Sırf huzur ve sükununu bozmak maksadıyla bir kimseye ısrarla; telefon edilmesi, gürültü yapılması ya da aynı maksatla hukuka aykırı başka bir davranışta bulunulması olarak tanımlanan bu suç, cybermobbing kavramına yakındır.
Ancak cybermobbing teşkil eden hareketin niteliğine göre, TCK kapsamında farklı suç tiplerinin varlığından söz edilebilmesi mümkün olacaktır. Somut olay özelinde cybermobbing; TCK kapsamında eziyet, tehdit, hakaret, cinsel taciz gibi farklı suç tipleri ile kesişebilir. Örnek vermek gerekirse, cybermobbing yoluyla bir kimsenin yaşamına son verilmesine sebep olunması halinde, TCK m. 81 kapsamında kasten öldürme ve TCK m. 84 kapsamında intihara yönlendirme suçları gündeme gelebilecektir. Kişinin hesaplarını ele geçirme (hackleme) yoluyla gerçekleştirilen bir cybermobbing faaliyeti, TCK m. 243 kapsamında bilişim sistemine girme ve TCK m. 244 kapsamında sistemi engelleme, bozma, verileri yok etme veya değiştirme suçunu teşkil edebilir. Veya cybermobbing faaliyetinin ırkçı motivasyonlar taşıması halinde, TCK m. 122 kapsamında ayrımcılık suçu söz konusu olacaktır.
Kişi ile gerçekleştirilen bir mesajlaşmanın, rızası dışında paylaşılması yoluyla gerçekleştirilen bir cybermobbing faaliyeti ise, haberleşmenin gizliliğini ihlal suçunu doğurabilecektir. Bu durum aynı zamanda Anayasa kapsamında özel hayatın gizliliği ve haberleşmenin gizliliği ilkelerinin de ihlali anlamına gelecektir. Bu noktada anlaşılacağı üzere, cybermobbing halinin niteliğine göre Anayasa’nın farklı maddeleri kapsamında koruma alanı bulması da mümkün olacaktır.
2.2. Özel Hukuk Bakımından Cybermobbing Değerlendirmesi
TBK m. 49 vd. hükümleri uyarınca, kusurlu ve hukuka aykırı bir fiille başkasına zarar veren, bu zararı gidermekle yükümlüdür. Dolayısıyla ortada kusur, hukuka aykırı bir cybermobbing fiili, zarar ve ilgili fiil ile zarar arasında bir illiyet bağı olduğu müddetçe, mezkur hükümler uygulama alanı bulacaktır. Bu doğrultuda cybermobbing’den zarar gören kişinin, maddi ve manevi tazminat talebinde bulunması mümkündür.
Aynı zamanda cybermobbing fiilinin, TMK m. 23 vd. kapsamında kişilik haklarının ihlalini teşkil etmesi halinde, hakları ihlal edilen kişinin; saldırının önlenmesi, saldırıya son verilmesi ve saldırının tespit edilmesi yönünde taleplerde bulunması mümkün olacaktır.
SONUÇ
Her ne kadar cybermobbing günümüzde küresel bir sorun teşkil etmekteyse de, ülkemizde olduğu gibi birçok ülkenin de hala bu konuya özel düzenlemeleri bulunmamaktadır. Cybermobbing’in hukuk sistemimizde açıkça tanımlanmamış olması, mağdurların başvuru yollarından verimli şekilde yararlanmasını engellemekte ve cybermobbing ile baş edilmesini oldukça güç kılmaktadır. Bir siber taciz yolu olan stalking (ısrarlı takip) kavramının 27.05.2022 tarihinde TCK’da tanımlanmak suretiyle hukuk sistemimize girmiş olması oldukça pozitif bir gelişme olup bu yöndeki düzenlemelerin devamı beklenmektedir.
KAYNAKÇA
Cambridge Dictionary
GEDİKLİ Ahmet Taha, Kitle İletişim Faaliyetlerinde Kişilik Haklarına Saldırı Hallerinde Başvuru Yolları, On İki Levha Yayıncılık, Mart 2019
MAVİŞ Volkan, Ceza Hukuku Boyutuyla Siber Zorbalık, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 29, Sayı 3, 2021
TÜRKOĞLU Selin, Ceza Hukuku Açısından Israrlı Takip, On İki Levha Yayıncılık, Aralık 2020
YETİM Servet, Siber Zorbalık, Türkiye ve ABD Karşılaştırması (ABD v. Drew Dosyası), TBBD, S. 120, 2015
https://www.stompoutbullying.org/blog/cyber-mobbing (Erişim Tarihi: 29.05.2022)