Yeşil sözleşmeler, çevresel sürdürülebilirlik hedeflerini gerçekleştirmeye yönelik taahhütleri içeren sözleşme türleridir. Bu sözleşmeler, tarafların çevreye duyarlı faaliyetlerde bulunmalarını veya belirli çevresel standartlara uygun hareket etmelerini amaçlar. Karbon emisyonlarının azaltılması, yenilenebilir enerji kullanımı, atık yönetimi gibi taahhütler, yeşil sözleşmelerin temel unsurlarıdır. Türkiye’de bu tür sözleşmelerin hukuki dayanakları, sadece iç hukukla sınırlı kalmayıp, aynı zamanda uluslararası yükümlülüklerle de şekillenmektedir. Bu bağlamda, Türkiye’nin Paris Anlaşması’nı onaylaması, yeşil sözleşmelerin geçerliliği açısından önem taşımaktadır.
Yeşil Sözleşmelerin Hukuki Niteliği ve Geçerlilik Şartları
Türk Borçlar Kanunu’na (TBK) göre bir sözleşmenin geçerli olabilmesi için; irade beyanlarının uyuşması (TBK m.1), sözleşme konusunun hukuka, ahlaka ve kamu düzenine uygun olması (TBK m. 27), sözleşme konusunun açıkça belirlenebilir ve mümkün olması gereklidir. Buna göre, yeşil sözleşmeler, çevre koruma taahhütlerinin kamu düzenine ve ahlaka uygun olduğu gerekçesiyle hukuka uygun kabul edilmektedir.
Çoğu yeşil sözleşme, şekil serbestisi kapsamında değerlendirilebilir; ancak gayrimenkul projelerinde çevresel taahhütler gibi bazı durumlarda yazılı şekil veya noter onayı gerekebilecektir.
Bir diğer ölçüt; çevresel taahhütlerin somut ve ölçülebilir olmasına ilişkindir. Şöyle ki; belirsiz veya genel ifadeler geçerlilik sorunu yaratabilecektir. Örneğin, bir sözleşmede “çevre dostu teknoloji kullanılacaktır” gibi net olmayan ifadeler kullanılmamalı, çevre dostu teknolojinin hangi ölçütlere göre belirleneceği açıklanmalıdır. Bu ölçütlerin, örneğin, ISO 14001 çevre yönetim sistemi gibi uluslararası çevre standartlarına göre belirlenmesi, yeşil sözleşmelerin etkinliğini artıracaktır.
İfa imkânsızlığı ve mücbir sebep özelinde ise; özellikle çevresel taahhütlerin aşırı külfetli hale gelmesi durumunda sözleşmenin ifası mümkün olamayacağından çevresel sürdürülebilirlik ile ekonomik faaliyetlerin korunması arasında bir denge sağlanması gerekmektedir. Bu bağlamda, mücbir sebep nedeniyle çevresel taahhütlerin yerine getirilememesi durumunda tarafların nasıl bir çözüm geliştireceğine dair daha açık bir düzenleme yapılması gereklidir. Örneğin, mücbir sebeplerle ilgili geçici çözümler veya telafi süreleri söz konusu olabilir.
Yeşil Sözleşmelerin Hukuki Dayanakları
Türkiye’de çevre koruma, Anayasa’nın 56. maddesi ile güvence altına alınmış ve Çevre Kanunu ile düzenlenmiştir. Anayasa’nın 56. maddesi, herkesin sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahip olduğunu belirtirken, bu ilke, çevresel taahhütlerin sözleşmelere konu olabileceğine dair güçlü bir hukuki temel sunmaktadır. 2872 sayılı Çevre Kanunu, çevresel standartların korunmasını ve çevreye zarar veren faaliyetlerin sınırlandırılmasını öngörmektedir. Bu kanun kapsamında yeşil sözleşmeler, çevresel koruma ilkelerini uygulamaya koyan özel hukuk düzenlemeleri olarak değerlendirilebilir. Diğer Mevzuatlar’a örnek olarak; 5346 sayılı Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Kullanımını Destekleme Kanunu, 6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu (karbon ayak izinin azaltılmasına yönelik düzenlemeler), Atık Yönetimi Yönetmeliği, Sera Gazı Emisyonlarının İzlenmesi ve Raporlanması Yönetmeliği vb. yer alır.
Uluslararası alanda ise; Türkiye, 2004 yılında Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi’ni imzalamış, 2009 yılında Kyoto Protokolü’ne taraf olmuş ve 2021 yılında ise Paris Anlaşması’nı onaylamıştır. Paris Anlaşması, Türkiye’yi belirli iklim hedeflerine uymaya zorunlu kılmakta olup, bu yükümlülükler yeşil sözleşmelerin bağlayıcılığını pekiştirmektedir.
Yeşil Mutabakat ve Türkiye’nin Uyum Süreci
Avrupa Yeşil Mutabakatı, çevresel sürdürülebilirliği, düşük karbonlu ekonomiyi ve yeşil dönüşümü teşvik etmeyi hedeflemektedir. Yeşil Mutabakat Eylem Planı, çevresel sürdürülebilirliği, düşük karbonlu ekonomiyi ve yeşil dönüşümü teşvik etmeyi hedefler. Bu plan bağlayıcı olmasa da, uluslararası anlaşmalar ve ilgili yasal düzenlemeler, bu plana uyum sağlamayı zorunlu hale getirebilir. Karbon fiyatlandırma, emisyon ticareti (ETS), karbon vergisi uygulamaları, yeşil tahviller ve sera gazı envanter sistemi gibi mekanizmalar da söz konusu olabilir.
Ancak, bu kanun ve düzenlemeler yalnızca iç hukukta değil, uluslararası çevre standartlarına uyum sağlamak amacıyla da geliştirilmiştir. Türkiye’nin yeşil dönüşüm süreçlerine uyum sağlamak için daha net yasal düzenlemeler yapması gerekmektedir. Bu doğrultuda, sözleşmelerde karbon emisyonu, enerji verimliliği, atık yönetimi ve yeşil finansman gibi konularda yükümlülükler getirilip “yeşil” sürdürülebilirlik sözleşmeleri imzalanabilir.
Yeşil Finansman ve Denetim Mekanizmaları
Yeşil sözleşmelerde, özellikle yeşil finansman ve sürdürülebilir finansman araçları gibi kavramlara da değinmek önemlidir. Yeşil tahviller ve yeşil krediler, çevresel taahhütlerin finansal olarak desteklenmesini sağlayan araçlardır. Türkiye’de bu tür finansal araçların kullanımının arttığı gözlemlenmektedir. Yeşil tahvillerin sözleşmelere entegre edilmesi, çevre dostu projelere yatırım yapmayı teşvik etmektedir.
Ayrıca, yeşil sözleşmelerin etkinliği için denetim ve yaptırım mekanizmaları önemlidir. Çevreye duyarlı taahhütlerin yerine getirilmediği durumlarda denetim mekanizmalarının ve cezai yaptırımların devreye girmesi, tarafları çevresel yükümlülüklerine uymaya zorlayacaktır. Bu nedenle, sözleşme metinlerinde denetim yöntemlerine ve yaptırım seçeneklerine yer verilmesi gerekmektedir.
Sonuç
Tüm bunlar göz önünde bulundurulduğunda, yeşil sözleşmelerin Türk hukuku çerçevesinde daha fazla yaygınlaşabilmesi için hem kamu hem de özel sektör için uluslararası çevre standartlarına uyum sağlayan daha net düzenlemelere ve denetim mekanizmalarına ihtiyaç vardır. Bu sayede çevresel sürdürülebilirlik hedeflerine ulaşılması, ekonomik faaliyetlerle uyumlu hale getirilebilir.
Kaynakça
https://commission.europa.eu/strategy-and-policy/priorities-2019-2024/european-green-deal_en
https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/292465
https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=2872&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5
https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=2709&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5
https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=6098&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5
https://www.erdem-erdem.av.tr/bilgi-bankasi/dunya-ve-turkiyede-yesil-tahvil-uygulamasi
Turkish