Alternatif Uyuşmazlık Çözümünün Yükselen Yıldızı
Tahkim, günümüz iş dünyasında ve hukuki süreçlerde sıklıkla tercih edilen bir uyuşmazlık çözüm yoludur. Türkiye’de ticari uyuşmazlıkların çözümünde tahkim, giderek daha fazla tercih edilen bir yöntem haline gelmiştir. Taraflar arasında ortaya çıkan uyuşmazlıkların, taraf iradesine bağlı olarak hakemler tarafından karar verilmesi suretiyle çözümlenmesini içerir. Özellikle iş dünyasında, mahkemelerde yıllar sürebilecek davalar yerine, daha hızlı ve uzmanlık gerektiren konuların çözümü için tahkim yolu tercih edilmektedir. Bu yazıda, Türkiye’de tahkimin yasal çerçevesi, avantajları ve uygulama alanları hakkında bilgi verilecektir.
Tahkim Nedir?
Tahkim, tarafların aralarındaki uyuşmazlığı, devlet mahkemeleri yerine bağımsız ve tarafsız hakemler aracılığıyla çözmeyi kabul ettikleri bir yargılama yöntemidir. Taraflar, uyuşmazlıklarının tahkim yoluyla çözüleceğini bir tahkim anlaşması ile kararlaştırırlar. Bu anlaşma, bir sözleşmenin parçası olabileceği gibi, ayrı bir tahkim sözleşmesi şeklinde de olabilir.
Tahkimin Yasal Çerçevesi
Türk hukukunda milli tahkim ve milletlerarası tahkim farklı kanunlarla düzenlenmiştir. Milletlerarası tahkim, 21 Haziran 2001 tarihinde yürürlüğe giren 4686 sayılı Milletlerarası Tahkim Kanunu ile düzenlenmiştir. Bu kanun, çoğu ülkenin benimsediği UNCITRAL Model Kanun örnek alınarak, uluslararası tahkim kurallarına uygun olarak hazırlanmıştır. İç tahkim konularında ise 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 407 ila 444. madde hükümleri uygulanmaktadır.
Tahkimin Avantajları
- Hızlı Çözüm: Mahkeme süreçleri genellikle uzun sürerken, tahkimde karar süreci daha hızlı ilerler. Taraflar, uyuşmazlıklarını kısa sürede çözme imkanına sahip olur.
- Uzman Hakemler: Tahkimde, uyuşmazlığın konusu hakkında uzman hakemler seçilir. Bu, özellikle teknik ve spesifik konularda daha adil ve doğru kararlar alınmasını sağlar.
- Gizlilik: Tahkim süreci gizli yürütülür, bu da ticari sırların ve itibarın korunmasına yardımcı olur.
- Esneklik: Taraflar, tahkim sürecini kendi ihtiyaçlarına göre düzenleyebilirler. Süreç, yer, dil ve hakem seçimi konularında esneklik mevcuttur.
- Sonuçların Nihai Olması: Tahkim kararları hakemler tarafından verildiğinden ilgili kararlar aşağıda açıklandığı üzere sınırlı sayıda gerekçeler ile iptal edilebilecektir.
Tahkimin Dezavantajları
- Maliyet: Tahkim süreçleri, özellikle uluslararası tahkimde, yüksek maliyetli olabilir. Hakem ücretleri ve diğer masraflar, tahkimi pahalı bir çözüm yolu haline getirebilir.
- Sınırlı İtiraz İmkânı: Tahkim kararlarına itiraz sınırlıdır ve genellikle yalnızca belirli koşullarda mümkündür. Bu durum, tarafların hakem kararlarına bağlı kalmasını zorunlu kılar. İlgili koşullar 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu 439. maddesinde sınırlı olarak sayılmıştır. Kanun maddesine göre;
– Tahkim sözleşmesinin taraflarından birinin ehliyetsiz ya da tahkim sözleşmesinin geçersiz olduğu,
– Hakem veya hakem kurulunun seçiminde, sözleşmede belirlenen veya bu Kısımda öngörülen usule uyulmadığı,
– Kararın, tahkim süresi içinde verilmediği,
– Hakem veya hakem kurulunun, hukuka aykırı olarak yetkili veya yetkisiz olduğuna karar verdiği,
– Hakem veya hakem kurulunun, tahkim sözleşmesi dışında kalan bir konuda karar verdiği veya talebin tamamı hakkında karar vermediği ya da yetkisini aştığı,
– Tahkim yargılamasının, usul açısından sözleşmede veya bu yönde bir sözleşme bulunmaması hâlinde, bu Kısımda yer alan hükümlere uygun olarak yürütülmediği ve bu durumun kararın esasına etkili olduğu,
– Tarafların eşitliği ilkesi ve hukuki dinlenilme hakkına riayet edilmediği,
– Hakem veya hakem kurulu kararına konu uyuşmazlığın Türk hukukuna göre tahkime elverişli olmadığı,
– Kararın kamu düzenine aykırı olduğu, tespit edilirse, hakem kararları iptal edilebilir.
Tahkimin Uygulama Alanları
Türkiye’de tahkim, birçok alanda kullanılmaktadır:
- Ticari Uyuşmazlıklar: Şirketler arası ticari sözleşmelerde çıkan uyuşmazlıklar sıkça tahkime konu olur. Özellikle büyük ölçekli ticari anlaşmalarda tahkim şartı sıklıkla yer alır.
- İnşaat Sektörü: Büyük projelerde çıkan anlaşmazlıklar, teknik detaylar ve uzmanlık gerektirdiğinden tahkimle çözülür. Projelerin zamanında tamamlanması ve maliyet kontrolü açısından tahkim tercih edilir.
- Enerji Sektörü: Enerji projeleri ve anlaşmaları, uluslararası tahkimle çözülmeyi gerektirebilir. Özellikle yabancı yatırımcılar için güvenli bir çözüm yoludur.
- Uluslararası Yatırımlar: Yabancı yatırımcılar ve devletler arasında çıkan uyuşmazlıklarda uluslararası tahkim yolu tercih edilir. Bu tür tahkimlerde genellikle ICSID (Uluslararası Yatırım Uyuşmazlıklarının Çözüm Merkezi) kuralları uygulanır.
- Spor Uyuşmazlıkları: Spor dünyasında, kulüpler, sporcular ve federasyonlar arasında çıkan anlaşmazlıklar için tahkim önemli bir çözüm yolu sunar. CAS (Spor Tahkim Mahkemesi) bu alanda öne çıkar.
Tahkim Süreci Nasıl İşler?
Tahkim süreci genel olarak şu adımları içerir:
- Tahkim Anlaşması
Tahkim süreci, taraflar arasında yapılan bir tahkim anlaşması ile başlar. Bu anlaşma, tahkim şartı olarak bir sözleşmenin parçası olabileceği gibi, uyuşmazlık çıktıktan sonra da yapılabilir.
- Hakemlerin Seçimi
Taraflar, uyuşmazlığı çözecek hakemleri belirler. Hakemlerin sayısı genellikle tek veya üç kişidir. Taraflar hakemlerin seçiminde özgürdür, ancak uzlaşma sağlanamazsa mahkemeler veya divan hakem atayabilir. Hakemler, tarafsız ve uzman kişiler arasından seçilir.
- Tahkim Yargılaması (Duruşmaları)
Hakemler, tarafların sunduğu delilleri ve argümanları değerlendirir, uyuşmazlık hakkında karar verir. Bu süreç, mahkeme duruşmalarına göre daha esnek ve tarafların ihtiyaçlarına uygun şekilde düzenlenir. Tahkim yargılaması esnek olup, taraflar süreç ve prosedürler konusunda anlaşabilirler.
- Tahkim Kararı
Hakemler, yargılama sonunda tahkim kararını verirler. Bu karar bağlayıcıdır ve taraflar bu karara uymak zorundadır. Ancak yukarıda bahsedilen hakem kararına karşı iptal davası açarak verilen hakem kararı iptal edilebilir. Tahkim kararları mahkeme kararı gibi icra edilebilir.
- Kararın İcrası
Tahkim kararı, mahkemeler tarafından tanınır ve icra edilir. Türkiye, New York Konvansiyonu’na taraf olduğu için, tahkim kararlarının uluslararası alanda tanınması ve icrası mümkündür.
Sonuç
Tahkim, Türkiye’de ticari uyuşmazlıkların çözümünde etkili ve tercih edilen bir yöntem haline gelmiştir. Hem yerel hem de uluslararası düzeydeki uyuşmazlıkların çözümünde sağladığı hız, uzmanlık, gizlilik ve esneklik, tahkimin avantajlarını ortaya koymaktadır. Türkiye’nin coğrafi konumu ve potansiyeli göz önüne alındığında, sayılı tahkim merkezlerinden biri olma yolunda ilerlediğini söylemek mümkündür.
KAYNAKÇA
Ali Yeşilırmak, Doğrudan Görüşme, Arabuluculuk, Hakem-Bilirkişilik ve Tahkim (Türkiye’de Ticari Hayatın ve Yatırım Ortamının İyileştirilmesi İçin Uyuşmazlıkların Etkin Çözümünde), İstanbul, On İki Levha Yayıncılık, 2011.
Cengiz Serhat Konuralp, Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yolları: Tahkim, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul, 2011.
Mustafa Göksu, Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yolları ve Tahkim, Seçkin Yayıncılık, 2019.
Nevhis Deren-Yıdırım, Tahkimin Olumlu ve Olumsuz Yönleri, Ankara Barosu Dergisi, 2002/4, s. 37-44.
Turkish