4857 Sayılı İş Kanunu‘nda (“Kanun”) postalar halinde çalışmaya ilişkin düzenlemeler yer almaktadır. Kanun’un 76. maddesinde bu çalışma düzenine ilişkin usul ve esasların Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın çıkaracağı bir yönetmelik ile düzenleneceği hüküm altına alınmıştır. Uygulamada postalar halinde çalışma sistemi vardiyalı çalışma olarak da adlandırılabilmektedir.
1) Gece Çalışmasının Süresi:
Postalar Halinde İşçi Çalışarak Yürütülen İşlerle Çalışmalara İlişkin Özel Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik (“Yönetmelik”)’in 7. maddesinde gece çalışma süreleri düzenlenmiştir. İlgili madde hükmü aşağıdadır.
Gece Çalışma Süresi Madde 7 — (Değişik:RG-19/8/2017- 30159) Postalar halinde işçi çalıştırılarak yürütülen işlerde, 4857 sayılı Kanunun 42 (Zorunlu nedenlerle fazla çalışma) ve 43 (Olağanüstü hallerde fazla çalışma) üncü maddeleri ile 70 (Hazırlama, tamamlama ve temizleme işleri) inci maddesinde öngörülen yönetmelikte belirtilen haller dışında işçilerin gece postalarında 7,5 saatten çok çalıştırılmaları yasaktır. Ancak turizm, özel güvenlik ve sağlık hizmeti yürütülen işlerde işçinin yazılı onayının alınması şartıyla yedi buçuk saatin üzerinde gece çalışması yaptırılabilir. Bu fıkranın uygulanmasında;
- a) Turizm hizmet yürütülen işler; ilgili mevzuatı uyarınca Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından turizm işletmesi belgesi veya turizm yatırımı belgesi verilen ya da belediye tarafından turizm işletmesi olarak faaliyet göstermek üzere işletme belgesi verilen tesislerde,
- b) Özel güvenlik hizmeti yürütülen işler; 10/6/2004 tarihli ve 5188 Sayılı Özel Güvenlik Hizmetlerine Dair Kanun kapsamında İçişleri Bakanlığınca faaliyet izni verilen özel güvenlik şirketlerinde veya özel güvenlik görevlisi olarak herhangi bir işyerinde,
- c) Sağlık hizmet yürütülen işler; Sağlık hizmeti sunan ve/veya üreten; gerçek kişiler ile kamu ve özel hukuk tüzel kişilerin işyerinde ve bunların tüzel kişiliği olmayan şubelerinde, 24/5/1983 tarihli ve 2828 sayılı Sosyal Hizmetler Kanununda tanımlanan sosyal hizmet kuruluşlarında, çalışan işçiler ile bu işyerlerinde alt işveren tarafından çalıştırılan işçileri kapsar.
Çalışma süresinin yarısından çoğu gece dönemine rastlayan bir postanın çalışması, gece çalışması sayılır.
Kanun’un 69. maddesi ise gece çalışmalarını düzenlemektedir. 69. maddenin 1. fıkrası gece çalışmasını en geç 20.00’da başlayan ve en erken saat 06.00’da biten çalışma olarak tanımlamaktadır: “… Çalışma hayatında “gece” en geç saat 20.00’de başlayarak en erken saat 06.00’ya kadar geçen ve her halde en fazla onbir saat süren dönemdir. …”
İlgili madde metninde yer alan on bir saatlik çalışma istisnası da fazla sürelerle çalışma olarak kabul edilip fazla sürelerle çalışma yapan işçiye verilecek fazla mesai ücretine göre ücretin ödenmesi gerekecektir.
Gece süresi ve gece çalışmaları
Madde 69 – Çalışma hayatında “gece” en geç saat 20.00’de başlayarak en erken saat 06.00′ya kadar geçen ve her halde en fazla onbir saat süren dönemdir.
Bazı işlerin niteliğine ve gereğine göre yahut yurdun bazı bölgelerinin özellikleri bakımından, çalışma hayatına ilişkin “gece” başlangıcının daha geriye alınması veya yaz ve kış saatlerinin ayarlanması, yahut gün döneminin başlama ve bitme saatlerinin belirtilmesi suretiyle birinci fıkradaki hükmün uygulama şekillerini tespit etmek yahut bazı gece çalışmalarına herhangi bir oranda fazla ücret ödenmesi usulünü koymak veyahut gece işletilmelerinde ekonomik bir zorunluluk bulunmayan işyerlerinde işçilerin gece çalışmalarını yasak etmek üzere yönetmelikler çıkartılabilir.
İşçilerin gece çalışmaları yedibuçuk saati geçemez. Ancak, turizm, özel güvenlik, sağlık hizmeti ve 30/5/2013 tarihli ve 6491 sayılı Türk Petrol Kanunu uyarınca petrol araştırma, arama ve sondaj faaliyetleri kapsamında yürütülen işlerde işçinin yazılı onayının alınması şartıyla yedi buçuk saatin üzerinde gece çalışması yaptırılabilir.
Gece ve gündüz işletilen ve nöbetleşe işçi postaları kullanılan işlerde, bir çalışma haftası gece çalıştırılan işçilerin, ondan sonra gelen ikinci çalışma haftası gündüz çalıştırılmaları suretiyle postalar sıraya konur. Gece ve gündüz postalarında iki haftalık nöbetleşme esası da uygulanabilir.
Postası değiştirilecek işçi kesintisiz en az onbir saat dinlendirilmeden diğer postada çalıştırılamaz.
Görüleceği üzere hem Kanun hem de Yönetmelik gece çalışmasının 7,5 saatten fazla olamayacağı yönünde net düzenlemeler içermektedir. Bu nedenle aksi yönde bir düzenleme yapılması mevzuat anlamında risk teşkil etmektedir.
2) Postalar Halinde İşçi Çalışarak Yürütülen İşlerle Çalışmalara İlişkin Özel Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik’te Yer Alan Önemli Düzenlemeler:
Yönetmelik postalar halinde çalışan kişilerin çalışma süreleri ve diğer konuları da açıkça düzenlemektedir. Bu şekilde postalar halinde çalışma düzenlemesi yapılırken Yönetmelik referans alınmalı ve çalışma süreleri Yönetmelik’e uygun olarak belirlenmelidir. İlgili önemli maddelerden özetle; (Yönetmelik’in 8-9-10-11. maddeleri dikkate alınmıştır.)
- Bir işçi arka arkaya iki hafta gece çalıştırılamaz.
- Zorunluluk yok ise işçilerin postaları değiştirilemez.
- İşin niteliğine göre, iş sağlığı ve güvenliğine uygun olarak iki haftalık nöbetleşme esası uygulanabilir.
- Posta değişimi sonrası on bir saat dinlenmeden yeni postaya geçilemez.
- Ara dinlenmesi; dört saat veya daha kısa süreli işlerde onbeş dakika, dört saatten fazla ve yedi buçuk saate kadar (yedibuçuk saat dahil) süreli işlerde yarım saat, yedibuçuk saatten fazla süreli işlerde bir saat olarak uygulanır.
- Haftanın bir günü yirmi dört saatten az olmamak üzere izin verilmelidir.
SONUÇ:
İşin niteliği gereği işçilerin postalar halinde çalışması mümkün iken bu hususta hem Kanun hem de Yönetmelik’te yer alan düzenlemeler çerçevesinde emredici kurallar gözetilmeli ve işçilerin çalışma saatleri, ara dinlenmeleri, hafta tatilleri gibi konular mevzuata uygun olarak düzenlenmelidir.
KAYNAKÇA:
https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=4857&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5
Av. Tuğba BAŞ
Turkish