Sözleşmelerde Culpa in Contrahendo Sorumluluğu

Giriş

Sözleşmeler tarafların uzun müzakereleri sonucu meydana gelen hukuki işlemlerdir. Sözleşme kurulmadan önce taraflar sözleşmenin amacı, şartları, içerdiği hak ve yükümlülükler üzerinde görüşmeler yaparlar. Sözleşme yapacak taraflar arasında Türk Medeni Kanunu’nun 2. maddesindeki dürüstlük kuralından kaynaklanan bir güven ilişkisi doğar. Bu nedenle taraflar arasında birbirlerine doğru bilgi verme, bilinmesi gereken konularda açıklama yapma, karşı tarafı muhtemel birtakım zararlardan uzak tutma şeklinde ifade edilen bazı koruma yükümlülükleri ortaya çıkar. Culpa in Contrahendo, Latincede “sözleşme müzakereleri sırasında kusur” anlamına gelir ve özellikle sözleşme öncesi aşamalarda tarafların davranışlarını düzenleyen bir sorumluluk türüdür. Culpa in Contrahendo sorumluluğu, sözleşme görüşmeleri esnasında tarafların dürüstlük ve güven kurallarına uygun davranmalarını sağlar ve bu kurallara aykırı hareket eden tarafın sorumluluğunu doğurur.

Tarihsel Gelişim

Culpa in Contrahendo sorumluluğu, Alman hukukunda 19. yüzyılda Friedrich Carl von Savigny ve Rudolf von Jhering gibi hukukçular tarafından geliştirilmiştir. Bu kavram, başlangıçta Alman hukukunda ortaya çıkmış olup, zamanla diğer hukuk sistemlerinde de kabul görmüştür. Özellikle Avrupa kıtasındaki hukuk sistemlerinde yaygın olarak uygulanmakta olup, Anglo-Amerikan hukuk sistemlerinde de benzer kavramlar bulunmaktadır.

Hukuki Dayanak

Culpa in Contrahendo sorumluluğunun hukuki dayanağı, genel olarak dürüstlük kuralı ve güven ilkesi üzerine kuruludur. Türk Borçlar Kanunu (TBK) madde 2’de düzenlenen dürüstlük kuralı ve TBK madde 417’de yer alan güven sorumluluğu, Culpa in Contrahendo sorumluluğunun temelini oluşturur. Bu kapsamda, sözleşme müzakereleri sırasında taraflar arasında oluşan güven ilişkisi, dürüstlük kuralına aykırı hareket eden tarafın sorumluluğunu doğurur. Culpa in contrahendo sorumluluğu TBK’da genel bir hükümle düzenlenmediğinden her somut olayda dürüstlük kuralları ve güven ilkesi esas alınarak sorumluluğun şart ve unsurlarının oluşup oluşmadığı değerlendirilmesi gerekmektedir. 

Kavramsal Çerçeve

Culpa in Contrahendo, ilk olarak Alman hukukunda gelişmiş ve daha sonra diğer hukuk sistemlerinde de kabul görmüştür. Sözleşme öncesi aşamada tarafların birbirlerine karşı olan yükümlülükleri, dürüstlük ve güven ilkeleri çerçevesinde değerlendirilir. Tarafların bu süreçte, birbirlerine zarar vermeme, bilgi vermede dürüst olma ve müzakerelerde iyi niyetle hareket etme yükümlülükleri vardır.

Culpa in Contrahendo sorumluluğu, iki temel ilkeye dayanmaktadır:

Dürüstlük İlkesi (Good Faith): Tarafların, müzakereler sırasında dürüst ve açık olmaları gerekmektedir. Yanlış bilgi verme veya bilgilendirmede eksiklik gibi davranışlar, dürüstlük ilkesine aykırı kabul edilir.

Güven İlkesi (Trust Principle): Taraflar, karşılıklı güvene dayalı hareket etmelidirler. Bu ilke, tarafların birbirlerinin güvenini sarsacak davranışlardan kaçınmalarını gerektirir.

Unsurları

Culpa in Contrahendo sorumluluğunun oluşabilmesi için belirli unsurların varlığı gerekmektedir:

1. Sözleşme Müzakereleri: Culpa in Contrahendo sorumluluğu, taraflar arasında henüz bir sözleşme kurulmadan önce, sözleşme müzakereleri sırasında ortaya çıkar. Bu aşamada taraflar, gelecekteki bir sözleşmenin şartlarını görüşmektedirler.
2. Dürüstlük Kuralına Aykırılık: Culpa in Contrahendo sorumluluğunun doğması için taraflardan birinin dürüstlük kuralına aykırı davranmış olması gerekmektedir. Bu kapsamda, taraflardan birinin yanıltıcı bilgi vermesi, önemli bilgileri saklaması veya müzakereleri kötü niyetle sürdürmesi gibi durumlar söz konusu olabilir.
3. Zarar: Culpa in Contrahendo sorumluluğu, taraflardan birinin diğerine zarar vermesi durumunda doğar. Bu zarar, genellikle maddi zarar olmakla birlikte, manevi zararlar da söz konusu olabilir.
4. Nedensellik Bağı: Dürüstlük kuralına aykırı davranış ile doğan zarar arasında nedensellik bağı bulunmalıdır. Yani, zarar, dürüstlük kuralına aykırı davranış sonucu ortaya çıkmış olmalıdır.

Uygulama Örnekleri

1. Yanıltıcı Bilgi Verme: Bir taraf, diğer tarafa sözleşmenin kurulması için gerekli olan önemli bilgileri yanlış veya eksik vermişse, Culpa in Contrahendo sorumluluğu doğabilir. Örneğin, bir müteahhit, yapının sağlamlığı hakkında yanıltıcı bilgi verirse ve bu bilgiye dayanarak sözleşme yapılırsa, karşı tarafın uğradığı zarar nedeniyle Culpa in Contrahendo sorumluluğu söz konusu olabilir.
2. Sözleşme Yapma Niyetinde Olmama: Bir taraf, aslında sözleşme yapma niyetinde olmadığı halde karşı tarafı müzakerelerde oyalarsa, dürüstlük kuralına aykırı davranmış olur ve Culpa in Contrahendo sorumluluğu doğar. Örneğin, bir şirket, aslında anlaşma niyetinde olmadığı bir iş teklifini sadece rakiplerini yanıltmak için müzakere ediyorsa, bu durumda zarar gören tarafın tazminat talep etme hakkı doğar. 
3. Gizli Bilgi Saklama: Taraflardan biri, karşı tarafın kararını etkileyebilecek önemli bilgileri saklarsa, bu durum da Culpa in Contrahendo sorumluluğu doğurur. Örneğin, bir işveren, işe alacağı adayın iş koşulları hakkında önemli bilgileri saklarsa, bu durumda işveren Culpa in Contrahendo sorumluluğu altına girebilir.
4. Müzakerelerin Ani ve Gerekçesiz Sonlandırılması: Taraflar arasında ciddi müzakereler yürütülürken, bir tarafın ani ve gerekçesiz bir şekilde müzakereleri sonlandırması da Culpa in Contrahendo sorumluluğu doğurabilir. Bu durumda, müzakerelerin sonlandırılması nedeniyle zarar gören taraf, diğer taraftan tazminat talep edebilir.

Türk Hukukunda Culpa in Contrahendo Sorumluluğu

Türk hukukunda Culpa in Contrahendo sorumluluğu, Yargıtay kararları ve doktrin tarafından kabul edilmiştir. TBK’nın genel hükümleri ve dürüstlük kuralı çerçevesinde değerlendirilmekte olan Culpa in Contrahendo sorumluluğu, özellikle sözleşme özgürlüğü ve güven ilkesi bağlamında önem kazanmaktadır.

Sonuç

Culpa in Contrahendo sorumluluğu, tarafların sözleşme müzakereleri sırasında dürüstlük ve güven kurallarına uygun davranmalarını sağlayan önemli bir hukuk ilkesi olup, sözleşme öncesi aşamalarda ortaya çıkan haksızlıkları ve zararları önlemeyi amaçlar. Hem Türk hukuku hem de diğer hukuk sistemlerinde önemli bir yer tutan bu kavram, taraflar arasındaki güven ilişkisini koruyarak adil ve dürüst bir müzakere sürecinin teminatını sağlar.

Kaynakça

1. Akıntürk, T., & Turgut, D. (2020). Borçlar Hukuku Genel Hükümler. İstanbul: Beta Yayınları.
2. Gümüş, E. (2019). Sözleşme Öncesi Sorumluluk (Culpa in Contrahendo). İstanbul: On İki Levha Yayıncılık.
3. Kılıçoğlu, M. (2021). Borçlar Hukuku Genel Hükümler. Ankara: Yetkin Yayınları.
4. Yargıtay Kararları. (2023). Türk Borçlar Hukuku. Retrieved from https://www.yargitay.gov.tr
5. Zimmermann, R. (1996). The Law of Obligations: Roman Foundations of the Civilian Tradition. Oxford: Oxford University Press.
6. Arıkan, M. (2009). “Culpa in Contrahendo Sorumluluğu” DergiPark